مَعدَن‌کاری به عمل استخراج کانی‌های ارزشمند یا دیگر مواد از زمین و معمولاً از معادن گفته می‌شود. موادی که از این کانسارها به‌دست می‌آید شامل فلزات، زغال‌سنگ، شیل نفتی، سنگ‌های قیمتی، الماس، سنگ آهک، سنگ بعد، سنگ نمک، طلا، نقره، پتاس، شن، خاک رس و موادی از این دست می‌شود. معدن کاری برای بدست آوردن هر ماده ای که نمی‌توان از طریق فرآیندهای کشاورزی رشد داد، یا به‌طور مصنوعی در آزمایشگاه یا کارخانه تولید کرد، لازم است. در یک تعریف کامل تر معدن کاری شامل استخراج هرگونه منبع تجدیدناپذیر مانند نفت، گاز طبیعی یا حتی آب نیز می‌شود.

انواع معادن

روش استخراج کانسارها در معادن به عوامل مختلفی بستگی دارد، ولی به طور کلی استخراج کانسارها به سه صورت زیر انجام می‌شود:

• معادن زیرزمینی
• معادن روباز (پیت باز)
• معادن پلاسری
  موقعیت و شکل نهشته‌ی معدنی، استحکام سنگ، عیار کانسار، هزینه‌های معدنکاری و قیمت کانسار در زمان اسخراج، برخی از عوامل تعیین کننده‌ی انتخاب روش معدنکاری هستند.

هر کدام از دسته‌های بالا دارای زیر مجموعه‌های مختلفی هستند که با توجه به نوع ماده‌ی معدنی و شکل کانسار دسته بندی می‌شوند. یک نوع از دسته بندی معادن شامل نوع ماده‌ی معدنی می‌شود که به دو دسته‌ی زغالی و غیر زغالی تقسیم می‌شود. سنگ به مجموعه ای از یک یا چند کانی است که هر یک دارای خواص مخصوص به خود را دارد با اینکه بسیاری از سنگ‌ها بیش از یک کانی تشکیل شده اند با این وجود، بعضی از کانی‌ها به تنهایی به مقدار نسبتاً زیاد یافت می‌شوند که در چنین مواردی می‌توان به آن کانی یا سنگ گفت، مثل کانی کلسیت که سازنده اصلی آن واحدهای سنگی عظیمی به نام سنگ آهک است.

استخراج معدن به روش زیرزمینی

کانسارهای فلزی با عیار بالا که در رگه‌های عمیق زیر سطح زمین یافت می‌شوند، معمولاً با استفاده از روش‌های زیرزمینی که هزینه‌ی بالایی دارند، مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. سنگ‌های معدنی مکعبی شکل (کانسارهای رگه‌ای و صفحه‌ای) و کانسارهای عمیق تر از ۳۰۰ متر نیز عموماً به صورت زیرزمینی استخراج می‌شوند. این دسته از معادن، پس از حفاری و عملیات انفجار، توسط کامیون، بالابر (آسانسور) و یا تسمه نقاله به سطح زمین انتقال می‌یابند. سپس مخلوط کانسار و نخاله (سنگ و خاک باطله) به آسیاب برده می‌شود تا فرایند جداسازی انجام شود.

استخراج معدن به روش روباز (پیت باز)

کانسارهای فلزی با عیار پایین که در نزدیکی سطح زمین یافت می‌شوند، با استفاده از روش معدنکاری سطحی استخراج می‌شوند که معمولاً هزینه‌ی کمتری نسبت به معندکاری زیرزمینی دارند. اکثر کانی‌های صنعتی که حجم نهشته‌های آن‌ها چندان زیاد نیست و در نزدیکی سطح زمین واقع شده‌اند، به همین طریق مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. در یک معدن سطحی که سنگ پوش سخت بر روی کانسار هدف قرار گرفته است، بایستی لایه‌ی سطحی با استفاده از حفاری یا انفجار برداشته شود؛ البته در بسیاری از موارد نیز لایه‌ی سطحی آنچنان سفت و سخت نیست که برای برداشتن آن به انفجار نیاز باشد.

استخراج معدن به روش پلاسری

روش معدنکاری پلاسری (ته نشینی)، برای استخراج کانی‌های با ارزش از میان رسوبات کانال‌های رودخانه های امروزی، ماسه‌های ساحلی و یا نهشته‌های جریانی قدیمی استفاده می‌شود. بیش از نیمی از تیتانیومی که در سرتاسر جهان استخراج می‌شود به روش معدنکاری پلاسری از میان تپه‌ها و ماسه‌های ساحلی برداشت می‌شود. در عملیات پلاسری ماده‌ی استخراج شده، شسته و آبگیری می‌شود تا کانی‌های سنگین‌تر متمرکز و تغلیظ شوند. همچنین روش معندکاری پلاسری، یکی از روش‌های سنتی برای به دست آوردن طلا و الماس است.

انواع معدن زغال سنگ در ایران

معادن زغال سنگ در ایران از آذربایجان تا خراسان گسترده شده است. بهترین و مرغوب ترین نوع از زغال سنگ ایران مربوط به زغال سنگ منطقه البرز می باشد. محصول حاصل شده از این معادن به کارخانجات ذوب آهن اصفهان ارسال می گردد و مابقی آن نیز به کارخانجات نساجی مازندران و واحد های صنعتی در اطراف تهران و کرج ارسال می گردد. از جمله معادن قرار گرفته در منطقه البرز می توان به شمشک، گاجره، نسا، لالون، گرمابدر، الیکا و گلندرود اشاره نمود. ذخیره ى قطعى زغال سنگ کشور در حدود ۲۸۲٫۹۳۹٫۰۰۰ تن می باشد.

معدن سنگ آهن در ایران

ذخایر احتمالی سنگ آهن در ایران برابر با ۱/۷ میلیارد تن می باشد که به سبب همین امر می توان اشاره نمود که کشور ایران از جمله کشورهای بزرگ در زمینه تولید و فرآوری سنگ آهن می باشد. سنگ آهن در نقاط مختلفی از کشور وجود دارد که از جمله آن ها می توان به بافق، سمنان، اراک، محلات و زنجان اشاره نمود. معادن قرار گرفته در این مناطق در حال حاضر در حال بهره بردار می باشند. سنگ آهن در ایران در انواع مانیتیت، مگنتیت، لیموتیت، هماتیت و همچنین اندکی همراه با ترکیبات سولفوری وجود دارد.

معادن مس ایران

میزان ذخایر مس ایران را تا صدها میلیون تن برآورد نموده اند و از جمله مهم ترین معادن فعال در ایران می توان به سرچمشه اشاره نمود. علاوه بر معدن مس سرچشمه می توان به معدن مس انارک، زنجان، آذربایجان نیز اشاره نمود. استخراج مس در ایران از سابقه بسیار کهنی برخوردار می باشد و می توان اشاره کرد که بسیاری از معادن ایران در فلات آن پراکنده شده اند. مس استخراج شده در ایران به واسطه برخورداری از کیفیت و مرغوبیتی که داراست، به کشورهای مختلفی صادر می گردد و از همین جهت فروش آن با رشد قابل توجهی همراه بوده است.

سرب و روی ایران

سرب و روی نیز یکی دیگر از مواد معدنی محسوب می شوند که در ایران به میزان قابل توجهی وجود دارند. میزان دخایر سرب و روی ایران برابر با ۳۰ میلیون تن می باشد و از همین جهت می توان اشاره نمود که ایران یکی از بزرگ ترین کشورهای تولید کننده این ماده معدنی محسوب می شود. بیشترین تعداد معادن سرب و روی ایران در حواشی کویر لوت، نواحی پیرامونی البرز و ایران مرکزی اشاره نمود.

دیگر معادن موجود در ایران

از جمله معادنی که در ایران وجود دارد، می توان به معادن فلدسپات، کائولن و سیلیس اشاره نمود. میزان ذخایر این مواد معدنی در ایران نیز بسیار زیاد می باشد و به سبب همین امر پاسخگوی نیاز تمام مصرف کنندگان بوده است. این مواد معدنی از جمله موادی محسوب می شوند که اغلب در بسیاری از صنایع به عنوان ماده اولیه مورد استفاده قرار می گیرند. مواد معدنی اشاره شده در ایران باکیفیت بسیار بالایی موجود هستند.

ایران با دارا بودن ۳۷ میلیارد تن ذخایر قطعی معدنی یکی از غنی‌ترین کشورهای معدنی دنیاست به طوری که وجود معادنی چون مس سرچشمه و سنگ‌آهن چادرملو سبب شده تا ایران دو معدن از پر عیارترین و منحصر به فردترین معادن دنیا را به نام خود ثبت کند.